Elektronik Mühendislerinin yetki sorunu üzerine EMO YK’na_ İrfan Şenlik_ MİSEM kom_
Elektrik Mühendisleri Odası Yönetim Kuruluna
İlgi : 27.05.2021 tarih Mrk-EMO13-1027 sayılı yazınız
İrfan ŞENLİK
MİSEM Daimi Komisyonu adına, Komisyon Başkanı
Üyeler arasında dayanışmayı güçlendirecek politikaların oluşturulması, meslek alanına özgü bilgi ve deney birikiminin oluşturulması, meslek alanı ile ilgili oda birimlerinde yürütülecek çalışmaların eşgüdümleşmesi, geliştirilmesi, düzeyinin yükseltilmesi, üyelerin hak ve yetkilerinin korunması, üyeler arası dayanışmanın sağlanması, haksız rekabeti önlenmesi için gerekli gördüğü girişim ve etkinliklerde bulunulması odanın görevleri arasındadır. Ayrıca odayı ve meslek alanını ilgilendiren kanun, tüzük, yönetmeliklerin hazırlanması, değiştirilmesi konusunda ilgili makamlara önerilerde bulunmak odanın görevlerindendir.
Bu kapsamda MİSEM Daimi Komisyonumuz ilgi yazınıza ilişkin olarak Elektronik Mühendislerinin mesleki yetkileri, belgelendirmeleri, sorumlulukları ile ilgili değerlendirmeler yaparak öneriler sunulmuştur.
Meslek Alanımız Eğitiminin Değerlendirmesi
Teknolojinin gelişmesi, bilim dallarının kendi içlerinde bölünerek ya da farklı bilim dalları ile birleşerek yeni disiplinlerin doğmasına neden olmuştur. Odamızın ilgi alanındaki mesleklerde diğer mühendislik disiplinlerine göre son derece hızlı bir teknolojik gelişme yaşanmaktadır. Teknolojik gelişmeler bir yandan yaşamımızı kolaylaştırırken diğer yandan tüm bu teknolojiden yararlanmaya yönelik altyapıların projelendirilmesini de karmaşıklaştırmaktadır. Bu yüzden bizim alanımızdaki uzmanlaşma diğer mühendislik disiplinlerden çok daha fazla ve karmaşıktır. Bütün bu karmaşa içerisinde meslek alanımız bölümleri; Elektrik Mühendisi, Elektronik Mühendisi, Elektrik-Elektronik Mühendisi, Elektronik ve Haberleşme Mühendisi, Biyomedikal Mühendisi, Kontrol Mühendisi gibi unvanlarla mezun vermektedir.
Günümüzde YÖK verilerine göre EMO’ya üye olabilecek, Elektrik, Elektrik-Elektronik, Elektronik, Elektronik ve Haberleşme, Kontrol, Biyomedikal Mühendisliği lisans programlarında 182 bölüm bulunmaktadır. Ülkemizde meslek alanımız bölümlerinde eğitim 124 Devlet ve 58 Vakıf üniversitesinde yürütülmektedir. Bölümlerdeki eğitim sistemi üniversiteden üniversiteye değişmekle birlikte ilk iki yıl genellikle matematik, fizik, kimya ve temel mühendislik dersleri; ikinci yıldan sonra da uzmanlaşmaya yönelik olarak güç sistemleri, yüksek gerilim, enerji nakil hatları, enerji sistemleri, koruma, elektrik makineleri, güç elektroniği, elektromanyetik alanlar, ölçme tekniği, otomatik kontrol, anten, elektronik, haberleşme tekniği, mikrodalga gibi mesleki dersleri kapsamaktadır. Bölümlerin eğitim müfredatlarının farklılığı olması nedeniyle gerek eğitim sürecinde gerekse diploma unvanı konusunda Elektrik, Elektrik-Elektronik, Elektronik, Elektronik ve Haberleşme Mühendisliklerinde unvan ve yetki karmaşası yaşanmaktadır. Genellikle mezunlara verilen unvanlar üniversite müfredatları nedeniyle karışmaktadır. Yani aynı müfredatla farklı unvan veya farklı müfredatla aynı unvanlar verilebilmektedir. Yada diğerine göre eksik müfredatla aynı unvanlar verilebilmektedir. Bu durumda üyenin uzmanlık alanının belirlenmesi için genellikle ders durum belgesinin(transkript) değerlendirmesi gerekmektedir.
Ülkemizde öğretim üyesi dağlımı ve donanım durumları dikkate alınarak Elektronik Mühendisliği ve Elektronik- Haberleşme Mühendisliği alanlarında açılarak eğitim-öğretime başlayan bölümlerin bir süre sonra oluşan talepler doğrultusunda isimlerini Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü olarak değiştirildiğini görüyoruz. Gelinen durumda sadece Gebze Teknik Üniversitesi Elektronik Mühendisliği Bölümü eğitim-öğretime devam edilirken, Elektronik ve Haberleşme Mühendisliğinde altı üniversitenin(Kocaeli, İTÜ, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Tekirdağ, YTÜ, KTÜ Teknoloji Fakültesi) bölümlerinde lisans eğitimi yürütülmektedir. Bu bölümlerin web sayfalarında yer alan lisans ders programları karşılaştırıp değerlendirildiğinde büyük oranda aynı yada benzer olduğu görülecektir. Bunun yanında farklı disiplin gibi görünseler de Elektronik Mühendisliği ve Elektronik Haberleşme Mühendisliği disiplinine ait ders programları büyük oranda birbirinin aynıdır. Bu bölümlerin hiçbirinde elektrik mühendisliği eğitimi lisans ders programlarında bulunan meslek dersleri(elektrik makineleri, iletim sistemleri, dağıtım sistemleri, güç sistemleri, enerji sistemleri, elektrik tesisleri, elektrik tesislerinde koruma, yüksek gerilim vb.) yer almamaktadır.
Elektrik-Elektronik Mühendisliği disiplinine ait ders programları ile Elektronik Mühendisliği ve Elektronik-Haberleşme Mühendisliği disiplinine ait ders programları karşılaştırıldığında birçok üniversitenin bölüm programları % 80 benzer olduğu halde bu bölümlerden mezun olan mühendisler farklı unvanlar alabilmektedir. Farklı üniversitelerin aynı isimdeki bölümleri arasında dahi program farklılıkları gözlenirken farklı isimlere sahip bölümler arasında program farklılığı olması doğadır. Genel olarak Elektrik-Elektronik mühendisliği eğitimindeki elektrik derslerinin ağırlığı, müfredat oluşumunda bölümlerdeki donanım ve öğretim üyesi eksikliği gibi nedenlerle yetersiz kalmaktadır. Bu durum mezuniyet sonrası Elektrik Mühendisliği meslek alanında çalışmak isteyen üyelerimiz için sorun oluşturmaktadır. Oda, üniversitelerin müfredatında en azından bulunması gerekli dersleri mühendisin ders durum belgesinde arayarak, ders programlarının oluşmasında zorlayıcı etken olmaktadır. Bu nedenle odanın serbest çalışan mühendislerin yetki kullanımı için yönetmeliklerine koymuş olduğu bazı derslerin seçmeli de olsa bölüm ders programlarında yer alınması durumunda kalınmıştır.
Meslek Alanımızda Yetkilendirme ve Belgelendirme
Bu çok disiplinli meslek alanlarında çalışacak mühendislerin niteliklerinin belirlenmesi konusu hem kamuda çalışan mühendisler açısından hem de özel sektörde veya serbest olarak çalışan mühendisler açısından önemlidir. Örneğin elektrik tesisatı meslek alanında yapılan sınıflamalar, ulusal ve uluslararası standartlarda bulunan tanımlamalar, normlar ve kurallar gereği tesisatın gerilim seviyesine bağlı olarak yapılmaktadır. Ülkemizde bütün elektrik tesisatlarının yapımı yürürlükte olan tesisat yönetmeliği ve bunlara ait proje hazırlama yönetmeliğine göre gerçekleştirilmektedir. Bu yönetmelikler tesisatları gerilim seviyesine göre sınıflandırmaktadır. Enerji iletim ve dağıtımına ilişkin elektrik tesislerinin yapım kurallarını içeren Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği ile bina içinde bulunan elektrik, telefon, yangın alarmı, televizyon gibi her türlü elektrik tesisatının yapım kurallarını içeren Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğine göre oda yetkilendirmesi yapılmaktadır. Meslek alanı içindeki yetkilendirmede meslek disiplinlerinin meslek alanı içindeki engelleri olabildiğince kaldırılmaktadır. Meslek alanı içinde disiplinlerle güçlendirilmiş çalışma anlayışı, meslek alanı dışından gelen müdahalelere karşı alanı daha dirençli bir yapı haline getirecektir.
Yetki kullanımı bir mühendisin yaptığı işin yada sunduğun hizmetin sorumluluklarını üstlenmesidir. Odamıza kayıtlı üyelerin lisans mezuniyet belgelerine göre hangi alanda mühendislik yetkilerini kullanacağı yönetmelikler ile belirlemiştir. Mühendislik mesleği insan odaklı bir meslek olduğundan, mühendislik hizmetleri de doğrudan insanları etkiler. Bu nedenle bir projeye veya sözleşmeye imza atmak yada yetki kullanmak ben öğrendiğim bilgilerle bu işi yapıyorum ve sorumluluklarını alıyorum demektir. İmza yetkisi olarak bilinen uygulamanın adı Serbest Müşavir Mühendislik hizmetidir. Odamızca serbest çalışan mühendislere verilen Serbest Müşavir Mühendis(SMM) belgeleri açısından bakıldığında belgelendirme konusu sadece EMO’ ya bağlı olmayıp, konu üniversiteler ve ilgili yönetmelikleri hazırlayan kamu kurumları ile de ilgilidir. Bu nedenle kurumsal olarak daha fazla işbirliği ve ortak çalışmaya ihtiyaç vardır.
Önceki yıllarda Oda tarafından SMM belgesi alınırken herhangi bir koşul yada kısıtlama uygulanmıyordu, ancak meslek alanımızda farklı isimlerde bölümler açılıp mezunlar verilmeye başlanması ve Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliğinin yürürlüğe girmesi ile birlikte Elektrik SMM belgesi verilirken odamız tarafından transkript istenmesine başlanmıştır. Bu aşamada odamız sadece unvanı Elektrik Mühendisi olanlara 1 kV üstü SMM belgesi verirken, Elektrik-Elektronik Mühendislerinin de transkriptlerini inceleyerek kuvvetli akım tesisleri ile ilgili dersleri almış olmaları koşulu ile 1 kV üstü SMM belgesi vermeye başladı. Bu durumda Elektronik Mühendisleri ile Elektronik ve Haberleşme Mühendislerine ise sadece 1 kV altı SMM belgesi verildi. Daha sonraki süreçte 03.02.2017 tarihli tartışmalı ve çelişkili YÖK kararını gerekçe gösteren Ankara 5. İdare Mahkemesinin aldığı karar uygulanarak Elektronik ve Haberleşme Mühendislerine SMM yönetmeliğinin 9. Maddesinde belirtilen dersleri almaları koşuluyla 1 kV üstü SMM belgesi verilmesi uygun bulunmuştur.
Değerlendirme
Elektronik Mühendisliği Bölümü ile Elektronik ve Haberleşme Bölümleri lisans eğitimi programlarındaki dersler birbirinin aynısı yada benzeri olmasına rağmen SMM Hizmetleri Yönetmeliğinin 9. Maddesinde belirtilen derslerden hiçbiri(sadece üç bölümün programında yer alan “Enerji Dönüşümü” dersi hariç(her Enerji Dönüşüm dersi Elektrik Makinaları dersine eşdeğer olmayıp akademisyenlerden oluşan EMO transkript komisyonunda içerik incelemesi yapılmaktadır)) yer almamaktadır. SMM Hizmetleri Yönetmeliğinde belirtilen elektrik derslerini lisans eğitimlerinde almayan Elektronik Mühendisliği ile Elektronik ve Haberleşme Mühendisliğinin elektrik ağırlıklı dersler verilen Elektrik-Elektronik Mühendisliği ve Elektrik Mühendisliği programları ile eşdeğer olması söz konusu olamaz. Bu bölümler sadece elektronik ve haberleşme ağırlıklı dersler verilen Elektrik-Elektronik Mühendisliği programı ile eşdeğer olabilir. Bu durumun YÖK’ün 03.02.2017 tarih ve 75850160-303.01.01-9174 sayılı söz konusu karar yazısında(ek-1) açık olarak belirtmesi gerekirdi. Bu nedenle alınan karar eksik ve çelişkilidir.
YÖK’ ün bu kararında konuya ilişkin önceden verdiği 04.06.2014 tarihli kararını iptal ederek, “Elektronik Mühendisliği programlarında Elektrik Mühendisliği ile ilgili ders bulunmadığından Elektrik-Elektronik Mühendisliği programı ile eşdeğer olmadığına, Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği programının Elektrik-Elektronik Mühendisliği programı ile eşdeğer olduğu” kararını vermiştir. Meslek alanımızı karmakarışık hale getiren söz konusu karara karşılık odamızın alınan karara açıklık getirilmesi yada düzeltilmesi için YÖK’e bu yönde bir girişimde bulunmadığı anlaşılmaktadır. Bunun yanında bu YÖK kararını gerekçe gösterilerek sürdürülen hukuki süreçte oda avukatı yada hukuk müşavirine de yeterli teknik destek verilmediği görülmüştür(ek-2,ek-3).
YÖK’ün 03.02.2017 tarih ve 75850160-303.01.01-9174 sayılı yazısı halen yürürlükte ve uygulamada olan 23.05.2015 tarih ve 75850160-303.01.01-15971 sayılı karar yazısı(ek-4) ile çelişmektedir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğü’nün başvurusuna YÖK’ün 23.05.2015 tarihli cevap yazısında “Elektronik Mühendisliği ile Elektronik Haberleşme Bölümleri mezunlarının Elektrik Makinaları(veya Elektromekanik Enerji Dönüşümü),Yüksek Gerilim Tekniği, Güç Sistemleri, Elektrik Tesisleri, Enerji Üretimi, Enerji İletimi, Enerji Dağıtımı derslerinden üç tanesini almaları halinde 1 kV altındaki tesisler için proje ve uygulama denetçi belgesi verilebileceğine karar vermiştir.” Bu karar Çevre Şehircilik Bakanlığı tarafından halen uygulanmaya devam edilmektedir.
Elektrik 1kV üstü SMM Belgesi ile yapılacak hizmet ve sorumluluklar, elektronik mühendisliği alanında alınan eğitim ile bağdaşmamaktadır. Bu belgeyle yapılabilecek görev ve sorumluluklar yalnızca elektrik mühendisliği ağırlıklı eğitimi almış olan mühendisler eliyle yürütülebilir. Özellikle Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nca yürürlüğe konulan Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği’nin 60. Maddesine göre, yüksek gerilim tesislerinde işletmeden sorumlu olarak elektrik mühendisliği alanında eğitim almışların bulunma zorunluluğu bulunmaktadır. Bu nedenle elektronik mühendisliği alanında eğitim alanların bu görevi yapmaları ve sorumluluk almaları söz konusu değildir.
Sonuç
Mühendislik eğitiminde mesleki derslerin lisans eğitimi esnasında alınmış olması, başarılması ve bunun transkriptle belgelenmesi gerekir. Bunun dışında transkriptte bulunmayan derslerin sürekli eğitim merkezleri yada uygulama araştırma merkezlerinde uzaktan eğitim yada dışarıdan kurs şeklinde göstermelik olarak alınıp kabul edilmesine ve buna göre belgelendirme yapılıp sorumluluk verilmesine son verilmelidir.
Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği lisans eğitimi müfredatı ile elektrik ağırlıklı dersler verilen Elektrik-Elektronik Mühendisliği ve Elektrik Mühendisliği lisans eğitimi müfredatları çok farklı olup eşdeğer değillerdir. YÖK’ ün almış olduğu karar yukarıda belirtilen gerekçelerle eksik ve çelişkilidir. Söz konusu karara açıklık getirilmesi yada düzeltilmesi için odamızın YÖK’e girişimde bulunulması gerekir. Bu konuda yapılacak hukuksal girişimlere de müdahil olunup teknik destek verilmelidir.
Elektronik Mühendisliği eğitiminde verilen lisans dersleri ile elektrik mühendisliği ağırlıklı dersler verilen Elektrik-Elektronik Mühendisliği programları eşdeğer değildir. Bu ve önceki ayrıtta belirtilen gerekçelerle Elektronik Mühendisliği eğitimi alanların 1kV üzeri elektrik tesislerinde yetki kullanmaları, görev yapmaları ve sorumluluk almaları uygun değildir.
Gereği için bilgilerinize sunulur. 21.06.2021
İrfan ŞENLİK
MİSEM Daimi Komisyonu adına
Komisyon Başkanı
Ekler:
- YÖK’ün 03.02.2017 tarih ve 75850160-303.01.01-9174 sayılı yazısı
- Ankara 5. İdare Mahkemesine EMO Avukatının verdiği savunma dilekçesi
- Ankara 12 Bölge İdare Mahkemesi kararı
- YÖK’ün 25/03/2015 tarih ve 75850160-303.01.01/15971 sayılı yazısı